Trong lĩnh vực gia công cơ khí, việc nhận biết ký hiệu vật liệu kim loại có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong quy trình tạo ra sản phẩm cơ khí đúng với yêu cầu kỹ thuật. Các vật liệu kim loại được sản xuất tại Việt Nam đều tuân thủ theo Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 1659 – 1975 về kim loại và hợp kim, do Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước ban hành. Hãy cùng ATC Machinery khám phá nguyên tắc ký hiệu vật liệu kim loại này trong nội dung dưới đây.

Quy Định Chung Về Ký Hiệu Vật Liệu Kim Loại Hợp Kim

ky-hieu-vat-lieu-kim-loai — Quy định về ký hiệu vật liệu kim loại

Mỗi kim loại hay hợp kim phải có một ký hiệu thống nhất phù hợp với nguyên tắc đặt ký hiệu quy định thống nhất trong tiêu chí này
Ký hiệu kim loại hay hợp kim phải có tính hệ thống, chính xác rõ ràng, ngắn gọn, không gây nhầm lẫn.

5 Nguyên Tắc Đặt Ký Hiệu Vật Liệu Kim Loại Chính

ky-hieu-vat-lieu-kim-loai (3) — 5 nguyên tắc đặt ký hiệu vật liệu kim loại chính

Nguyên tắc về cách đặt ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim

Nguyên tắc về cách đặt ký hiệu vật liệu quy định rằng: Hệ thống ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim là hệ thống được thể hiện bằng chữ và số, được viết xen kẽ nhau và theo thứ tự tương ứng. Cụ thể: phần chữ cái ( phần định tính) trong ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim thể hiện thành phần cấu tạo của loại vật liệu đó, phần chữ số ( phần định lượng) thể hiện hàm lượng của kim loại tương ứng đứng trước.

Nguyên tắc về thứ tự các nguyên tố trong ký hiệu

Hệ thống ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim bao gồm 2 thành phần chính là: phần định tính và phần định lượng. Phần định tính là phần biểu thị cho các nguyên tố kim loại cấu tạo nên vật liệu đó, và thứ tự sắp xếp các nguyên tố giảm dần theo tính chất quyết định hình thành nên vật liệu đó.

Nguyên tắc thể hiện hàm lượng các nguyên tố

Phần định lượng của hệ thống ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim chính là những con số biểu hiện hàm lượng của các nguyên tố kim loại tương ứng đứng trước trong cấu tạo của vật liệu. Phần định lượng này có thể có hoặc không tùy theo từng yêu cầu cụ thể của sản phẩm đó, nếu có, thì phần định lượng này nên được làm tròn, nếu việc làm tròn giá trị này không gây ảnh hưởng, hoặc nhầm lẫn đến sản phẩm.

ky-hieu-vat-lieu-kim-loai (2) — Nguyên tắc thể hiện hàm lượng các nguyên tố

Đối với từng vật liệu khác nhau thì chỉ số định tính này sẽ có những ý nghĩa khác nhau. Các chỉ số định tính này có thể được thể hiện độ sạch của nguyên tố ở dạng %, dạng hàm lượng trung bình của các nguyên tố, thứ tự cấp loại sản phẩm,…

Đối với ký hiệu vật liệu kim loại gang xám, phần định tính gồm 2 nhóm số, viết liền nhau và đứng ngay sau ký hiệu vật liệu, giữa 2 nhóm số được cách nhau bởi dấu gạch “-”

Nhóm số đầu biểu thị giá trị nhỏ nhất của độ bền kéo (kG/mm2)
Nhóm số tiếp sau biểu thị giá trị nhỏ nhất của độ bền uốn (kG/mm2)

Xem thêm: Các cấp độ chính xác gia công cơ khí và những thông tin quan trọng bạn cần nắm

Nguyên tắc ký hiệu thép cùng vật liệu

Đối với ký hiệu của thép cùng loại vật liệu, nhưng có quy định thành phần hóa học khắt khe hơn, hoặc sử dụng phương pháp nấu luyện và tinh luyện khác để cải tiến chất lượng dẫn đến chất lượng vật liệu tốt hơn so với vật liệu cùng loại thì cuối ký hiệu thép có ghi chữ A.

Trong ký hiệu của thép cacbon, sau phần chỉ số có các chữ s và chữ n

Chữ “s”: Ký hiệu thép sôi.
Chữ “n”: Ký hiệu thép nửa lặng.

Đối với thép lặng, không cần ghi chú thêm chữ vào ký hiệu.

Nguyên tắc sử dụng chữ cái để thể hiện loại vật liệu kim loại

G	Ký hiệu	Gang
GX	–	Gang xám
GZ	–	Gang dẻo
GC	–	Gang graphit cầu
GĐ	–	Gang đúc
GM	–	Gang mactanh
C	–	Thép Cacbon chất lượng
CT	–	Thép Cacbon thông thường
CD	–	Thép Cacbon dụng cụ
OL	–	Thép Cacbon ổ lăn
E	–	Thép kỹ thuật điện
L	–	Latông (hợp kim đồng – kẽm)
B	–	Brông (hợp kim đồng trừ Latông)

Một Số Ví Dụ Ký Hiệu Vật Liệu Kim Loại Hay Hợp Kim

ky-hieu-vat-lieu-kim-loai (1) — Ví dụ ký hiệu vật liệu kim loại

STT	Tên gọi	Ký hiệu	Giải thích	Ghi chú
	Gang	G
1	Gang xám	GX 15 – 32	Trong đó: GX: ký hiệu của gang xám Phần định lượng: 15 là giá trị nhỏ nhất của độ bền kéo (kG/mm2) 32 là giá trị nhỏ nhất của độ bền uốn (kG/mm2)
2	Gang dẻo	GZ 33 – 08	GZ: ký hiệu của gang dẻo Phần định lượng: 33: là giá trị nhỏ nhất của độ bền kéo (kG/mm2) 08: là giá trị nhỏ nhất của độ dãn dài tương đối (%)
3	Gang graphit cầu	GC 60 – 02	GC: ký hiệu gang graphit cầu Phần định lượng: 60 là giá trị nhỏ nhất của độ bền kéo (kG/mm2) 02 là giá trị nhỏ nhất của độ dãn dài tương đối (%)
4	Gang graphit cầu	GC Ni5Cu3Cr	Gang graphit cầu là hợp kim chứa các kim loại như: niken, đồng, crôm Ni 5: hàm lượng trung bình của niken là 5%Cu 3: hàm lượng trung bình của đồng là 3%Cr: hàm lượng trung bình của crôm gần bằng 1%
5	Gang hợp kim	GNi15Cu7Cr2	Gang hợp kim chứa các kim loại như: niken, đồng, crôm Ni 15: hàm lượng trung bình của niken là 15 % Cu 7: hàm lượng trung bình của đồng là 7% Cr 2: hàm lượng trung bình của crôm là 2%
6	Gang đúc	GĐ0, GĐ1, GĐ2, GĐ3, GĐ4	GĐ: là ký hiệu gang đúc 0: là ký hiệu loại gang đúc có từ 3,26% đến 3,75% silic 1: là ký hiệu loại gang đúc có từ 2,76% đến 3,25% silic 2: là ký hiệu loại gang đúc có từ 2,26% đến 2,75% silic 3: là ký hiệu loại gang đúc có từ 1,76% đến 2,25% silic 4: là ký hiệu loại gang đúc có từ 1,26% đến 1,75% silic
7	Gang Mactanh	GM1, GM2	GM: là ký hiệu gang Mactanh 1 là ký hiệu loại gang Mactanh có từ 0,76% đến 1,25 % silic 2 là ký hiệu loại gang Mactanh có 0,75 % silic
	Thép cacbon
8	Thép cacbon thông thường	CT 33, CT 34, CT 34s, CT 38n, CT 42, CT 50, CT 60… CT 34 – 2, CT 34s – 2, CT 38n – 2, CT 38n – 2 Mn… CT 34 – 3	CT: ký hiệu thép cacbon thông thường 33, 34, 38, 42, 50, 52, 60: giá trị nhỏ nhất của độ bền kéo (kG/mm2) s: ký hiệu thép sôi n: ký hiệu thép nửa lặng không có s và n là thép lặng Số đứng sau dấu (-) là biểu thị nhóm thép: 2 là ký hiệu thép nhóm 2, loại thép này có chất lượng chủ yếu bảo đảm theo thành phần hóa học 3 là ký hiệu thép nhóm 3, loại chất lượng chủ yếu bảo đảm theo cơ tính và thành phần hóa học. Trường hợp trong ký hiệu vật liệu kim loại không có ký hiệu nhóm thép đồng nghĩa là vật liệu thép đó ở nhóm 1. n – 2 Mn: là ký hiệu vật liệu thép nửa lặng nhóm 2, có nâng cao hàm lượng mangan
9	Thép cacbon chất lượng tốt	C5 ; C5.s C5 ; C8 s C10 ; C10.s C15 ; C15.s C20 ; C20.s C20 . Mn ; C25; C25 Mn C30 ; C30 . n; C30 Mn ; C40; C40 Mn… C70 ; C70 M; C85	C: ký hiệu thép cacbon chất lượng C5: là ký hiệu thép cacbon chất lượng có hàm lượng cacbon trung bình là 0,05% C85: là ký hiệu thép cacbon chất lượng có hàm lượng cacbon trung bình là 0,85%
10	Thép cacbon dụng cụ	CD70 ; CD70A CD80 ; CD80A CD90 ; CD90A CD100 ; CD100A CD110 ; CD110A CD120 ; CD120A CD130 ; CD130A	CD: là ký hiệu của thép cacbon dụng cụ CD 70: là ký hiệu của thép cacbon dụng cụ có hàm lượng của cacbon trung bình 0,70% CD 70A: là ký hiệu thép cacbon dụng cụ có hàm lượng của cacbon trung bình 0,70%, nhưng chất lượng tốt hơn thép CD 70
	Thép hợp kim và hợp kim đen
11	Thép hợp kim thấp	10 Mn2Si1	10: là hàm lượng trung bình của cacbon là 0,10% Mn2: là hàm lượng trung bình của mangan là 2% Si1: là hàm lượng trung bình của silic là 1%
		9 Mn2	9: là hàm lượng trung bình của cacbon là 0,09% Mn2: là hàm lượng trung bình của mangan là 2%
12	Thép dễ cắt – (thép tự động)	10S 40S 10SMnPb	10: là hàm lượng trung bình của cacbon là 0,10% S, Pb,MN: là hàm lượng trung bình của mỗi nguyên tố là 1%
13	Thép dụng cụ hợp kim	100Cr2 70CrV 130Cr12V2 40Cr5W4VsiMn
14	Thép gió	90W9V2 75W18V 90W18Co5V2
15	Thép ổ lăn	OL 100Cr OL 100Cr1 OL 100Cr2-ĐX OL 100Cr2MnSi
16	Thép hàn	12Mn2 8Mn2SiMo 13Cr2MoTi
17	Thép và hợp kim chống ăn mòn (không rỉ)	20Cr13 30Cr13 10Cr12Ni2 8Cr18Ni10Ti
18	Thép và hợp kim chịu nóng	Ni70CrAl 40Cr9Si2 8Cr20Ni14Si2
19	Thép và hợp kim bền nóng	10Cr8WV Ni60CrAl Ni35CrWTiAl
20	Thép và hợp kim từ	45Mn17Al3 8Cr20Mn10Ni4N Ni79Mo
21	Hợp kim ít nở nhiệt	Ni36 Ni30Co30 Cr47Ni8
22	Thép và hợp kim đàn hồi đặc biệt	Ni36CrTiAl Co40CrNiMo
	Đồng và hợp kim đồng
23	Đồng kim loại	Cu1 Cu2 Cu3	Cu: ký hiệu đồng kim loại Chỉ số sau chỉ thứ tự cấp loại theo độ sạch của đồng: Cu1: đồng kim loại có chứa 99,9% Cu Cu2: đồng kim loại có chứa 99,7% Cu Cu3: đồng kim loại có chứa 99,5% Cu
24	Latông	LCuZn20	L là ký hiệu Latông Zn = 20% Còn lại là Cu	Trong Latông nguyên tố hợp kim hóa Ký hiệu cũ là L80 Cu = 80% Còn lại là Zn
25	Latông chì	LCuZn40Pb2	L là ký hiệu Latông Zn = 40% Pb = 2% Còn lại là Cu	Ký hiệu cũ là L58 Cu = 58% Còn lại là Zn
26	Latông đặc biệt mangan chì	LCuZn40MnPb	L là ký hiệu Latông Zn = 40% Pb = 1,0 – 2% Mn – 0,4 – 2% Còn lại là Cu	Sau ký hiệu Mn Pb không có chỉ số vì hàm lượng của mỗi nguyên tố Mn và Pb dao động trên dưới 1% Ký hiệu cũ là L 58Pb Cu = 58% Pb = 1 – 2% Còn lại là Zn
27	Latông đặc biệt nhôm – sắt	LCuZn40Al2Fe1	L là ký hiệu Latông Zn = 40% Fe = 1% Al = 2% Còn lại là Cu	Ký hiệu cũ là: L 58 Al 2 Cu = 58% Al = 2% Còn lại là Zn
28	Latông đặc biệt nhôm – niken	LCuZn35Al1Ni	L là ký hiệu Latông Zn = 35% Ni = 0,3 – 1,5% Al = 1% Còn lại là Cu	Sau ký hiệu Ni không có chỉ số vì hàm lượng Niken dao động xấp xỉ 1% Ký hiệu cũ là: L59Cu = 59%Còn lại là Zn
29	Brông	BCuSn2
		BCuSn6
30	Brông kẽm	BCuSn6Zn6
31	Brông kẽm chì	BCuSn4Zn4Pb4
32	Hợp kim đồng – niken	CuNi5		Hợp kim này thuộc hệ hợp kim đồng – niken
33	Hợp kim đồng – niken – sắt	CuNi10Fe
34	Hợp kim đồng – niken – kẽm	CuNi25Zn15
		CuNi18Zn20
	Nhôm và hợp kim nhôm
35	Nhôm kim loại có độ sạch cao	Al 1A Al 2A Al 3A	Al: ký hiệu của nhôm kim loại Al 1A: nhôm kim loại có chứa 99,99% Al Al 2A: nhôm kim loại có chứa 99,95% Al Al 3A: nhôm kim loại có chứa 99,90% Al A: là ký hiệu độ sạch kim loại cao	Có thể ký hiệu là: Al 99,99Al 99,95Al 99,90
36	Hợp kim nhôm – manhê	Al99Mg1 Al90Mg1 AlMg2 AlMg5		AlMg2 là hợp kim nhôm biến dạng AlMg5 là hợp kim nhôm đúc
37	Hợp kim nhôm – đồng – manhê	AlCu4Mg2		Đây cũng là hợp kim nhôm biến dạng
38	Hợp kim nhôm – silic – manhê	AlSi7Mg		Đây là hợp kim nhôm đúc
39	Hợp kim nhôm – silic – đồng	AlSi7Cu2		Hợp kim nhôm đúc
	Chì và hợp kim chì
40	Chì kim loại	Pb1 Pb2	Pb: là ký hiệu của chì kim loại; chỉ số ghi sau là số thứ tự cấp phân loại theo độ sạch của Pb Pb1: chì kim loại chứa 99,99% Pb Pb2: chì kim loại chứa 99,885% Pb	Có thể ký hiệu là: Pb: 99,99 Pb: 99,885
41	Hợp kim chì	PbSn4Pb15
	Kẽm và hợp kim của kẽm
42	Kẽm kim loại	Zn1 Zn2 Zn3 Zn4 Zn5 Zn6	Zn: ký hiệu vật liệu kim loại kẽm kim loại; chỉ số sau thể hiện cấp loại theo độ sạch của Zn Zn1: Kẽm kim loại chứa 99,995%Zn Zn2: Kẽm kim loại chứa 99,99%Zn Zn3: Kẽm kim loại chứa 99,975%Zn Zn4: Kẽm kim loại chứa 99,95%Zn Zn5: Kẽm kim loại chứa 99,9%Zn Zn6: Kẽm kim loại chứa 99,7%Zn	Có thể ký hiệu là: Zn: 99,995 Zn: 99,99 Zn: 99,975Zn: 99,95Zn: 99,9Zn: 99,7
43	Hợp kim kẽm đúc	ZnAl4	Cu = 0, – 0,6% Mg = 0,02 – 0,05% Pb + Cd = 0,011% Sn = 0,001 Fe = 0,075 Còn lại là Zn
44	Hợp kim niken chống ăn mòn và bền nóng	NiCr20 NiCr20TiAl NiMo18Cr16Fe NiCu30Fe
	Thiếc và hợp kim thiếc
45	Thiếc kim loại	Sn1 Sn2 Sn3 Sn4 Sn5	Sn: ký hiệu kim loại của thiếc; chỉ số sau thể hiện cấp loại theo độ sạch của Sn Sn1: Thiếc kim loại chứa 99,9% Sn Sn2: Thiếc kim loại chứa 99,75% Sn Sn3: Thiếc kim loại chứa 99,565% Sn Sn4: Thiếc kim loại chứa 99% Sn Sn5: Thiếc kim loại chứa 98% Sn	Có thể ký hiệu là: Sn 99,9 Sn 99,75 Sn 99,565 Sn 99 Sn 98
46	Hợp kim thiếc hàn	Sn25Pb Sn30Pb Sn40Pb Sn60Pb	Kí hiệu: Sn25Pb Sn = 25% Sb = 0,2 – 1,7% Còn lại là Pb
47	Hợp kim manhê	MgAl6Zn3	Al = 6% Zn = 3% Còn lại là Mg
		MgMn2	Mn = 2%

Trên đây, là toàn bộ những thông tin về ký hiệu vật liệu kim loại và hợp kim được quy định theo tiêu chuẩn Nhà Nước. Để tham khảo những bài viết hữu ích tiếp theo liên quan về lĩnh vực vật liệu gia công cơ khí, gia công máy công nghiệp. Hãy theo dõi Website và Fanpage của ATC Machinery để đón chờ những bài viết sớm nhất nhé!